https://images92.fotosik.pl/548/0a617cfcda077d14med.jpg
W nienajlepszym stanie jest cmentarny mur, uszkadzany przez rozrastające się drzewa, a w najgorszym – drewniane zadaszenie ściany pomnikowej, z przerzedzonym gontem, już od lat pozbawione charakterystycznych, gęsto rozmieszczonych drewnianych krzyżyków.
https://images92.fotosik.pl/548/0546c586cfd83cc1med.jpg
https://images91.fotosik.pl/546/0c7a18968b6ec0a1med.jpg
To zapewne ten krzyżykowy ścieg skłonił prof. Katarzynę Chrudzimską-Uhera do stwierdzenia, że „… w projektowanych krzyżach Szczepkowski wykazywał brak rozeznania teologicznego, skutkującego znamienną „krzyżowa tautologią”. Artysta formę krzyża traktował przede wszystkim jako element estetyczny. Wykorzystywał go więc jako ornament, multiplikując – jak się wydaje – bez głębszego zrozumienia treści. Powstały w ten sposób liczne krzyże zwieńczone mniejszymi krzyżykami, czy dach bramy, którego kalenicę ozdabia rząd dziewięciu krzyżyków (por. projekt dla Rakutowej). Największy rozmach osiągnął artysta w Ciężkowicach, gdzie na ścianie pomnikowej umieścił obok siebie trzydzieści trzy znaki krzyża.”
A w przypisie: „Liczba 33 odpowiada wiekowi Chrystusa (za spostrzeżenie to dziękuję mgr Katarzynie Chmielewskiej). Nie można więc wykluczyć, że mnożenie form krzyża było świadomym – choć mało czytelnym – zamysłem ikonograficznym artysty.”
[Katarzyna Chrudzimska-Uhera, Jan Szczepkowski Życie i twórczość, Milanówek 2008, oraz w artykule O dylematach Polaka, artysty, żołnierza. Jan Szczepkowski jako projektant cmentarzy I wojny w Galicji. [w:] Materiały z konferencji Znaki Pamięci IV – w 95. rocznicę Bitwy Gorlickiej, Gorlice 02.05.2010r., Gorlice 2011]
- Z jednym się zgodzić nie można – według zachowanych fotografii na każdej z dwóch krawędzi dachu było 28 krzyżyków małych i 1 większy (w sumie 56 + 2), a na projektach reprodukowanych w powołanej monografii - po 30 + 1, czyli 60+2.
https://images89.fotosik.pl/547/12467fa573de0710med.jpg
[Jerzy Drogomir, Polegli w Galicji Zachodniej 1914-1915, tom II, Tarnów 2002, oryginał w Archiwum Narodowym w Krakowie]
https://images89.fotosik.pl/547/ebdc136326beda7fmed.jpg
Nie da się już przywrócić widoku od strony doliny Białej. Stok jest po części zadrzewiony, cmentarz cywilny coraz bardziej się rozrasta na zboczu poniżej kwatery wojennej. A zamysł rzeźbiarza był jasny – ściana pomnikowa jako silny akcent w krajobrazie, z prześwitami przesklepionymi łagodnym łukiem, pozwalającymi na dostrzeżenie zamykającego oś widokową monumentalnego kościoła projektu Jana Karola Sas Zubrzyckiego. Elementem przyciągającym uwagę był też sporych rozmiarów krucyfiks, znany zarówno z projektu Jana Szczepkowskiego jak i ze starych zdjęć.
To co można zrobić (i ma być zrobione), to usunąć ziemię, którą przez kilkadziesiąt lat wysypywano po zewnętrznej stronie muru, odkopać podest i przedłużyć trzon ponad stuletniego drewnianego krzyża, by odzyskał pierwotne rozmiary.
https://images89.fotosik.pl/547/efb255dfe77e165dmed.jpg
A może w przyszłości coś jeszcze…
Warto bowiem zajrzeć do kościoła pw. św. Andrzeja Apostoła. Na prawej ścianie nawy zwraca uwagę, znajdująca się tam od dziesiątków lat, rzeźba Ukrzyżowanego. Według tradycji została wykonana podczas Wielkiej Wojny przez jeńców bądź też jeńca.
Jeśli jednak przyjrzeć się jej rozmiarom, układowi ciała, a w szczególności opadającemu puklowi włosów (pejsowi), podobieństwo do rzeźby z cmentarza wojennego jest uderzające. Nieco odmienny jest układ ramion, ale akurat te elementy wyglądają na dorabiane albo mogły być inaczej zmontowane.
https://images89.fotosik.pl/547/0157d17e61c7e5b1med.jpg
https://images89.fotosik.pl/547/195b85d8de0050b8med.jpg
https://images92.fotosik.pl/548/bc8acb041e39d8a8med.jpg
https://images89.fotosik.pl/547/0ff4dd4cb347498bmed.jpg
[zdjęcia czarno białe – Archiwum Narodowe w Krakowie, zbiór GW]
Dobrze byłoby poddać rzeźbę szczegółowym badaniom i jeśli autorstwo Jana Szczepkowskiego się potwierdzi – sporządzić kopię i umieścić na cmentarzu, przy czym oryginał powinien zostać na dotychczasowym miejscu. Zapewne ocalał dzięki przeniesieniu do kościoła.
A na razie należałoby przesunąć promiennik.
https://images90.fotosik.pl/546/a73d17982341c4e0med.jpg