Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Cmentarze I wojny światowej
tadeks
Posty: 93
Rejestracja: 09 cze 2018, 19:12

Re: Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Post autor: tadeks » 07 sty 2023, 18:33

Z innego wątku:
KG pisze:
01 lut 2019, 18:38
Na tzw. zachodniogalicyjskich cmentarzach od czasu do czasu pojawiały się mocowane na murach tablice upamiętniające poległych, związane z rocznicami lub remontami i ich sprawcami.
Do bardzo długiej listy przedstawionych tu, w wątku takich, nie zawsze mile widzianych elementów umieszczanych na zachodniogalicyjskich cmentarzach dorzucę kolejny element, o którym w tym, ani w innych w cmentarnych wątkach nie wspomniano.
Pod koniec grudnia ub.r. podczas pobytu na cm.w. 300 Rajbrot-Kobyła Kolega Krzyś sfocił pewną tablicę. Zdjęcia tej za wiedzą autora zamieszczam poniżej.
Zapytał mnie "co to". Przeszukałem galerie i fora cmentarne i nic nie znalazłem. Strzałka wskazuje przybliżone miejsce umieszczenia tablicy. W jej prawym, dolnym rogu widać wykute "L.P." Kto to, co to ? ( Lasy Państwowe ? chyba nie).
Ktoś, coś wie i zaspokoi naszą ciekawość?
Obrazek
Obrazek

Awatar użytkownika
Trzaska
Posty: 46
Rejestracja: 06 cze 2018, 13:36

Re: Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Post autor: Trzaska » 07 sty 2023, 18:37

Może w czasie sprzątania wykopano to z ziemi lub odnaleziono na zewnątrz cmentarza i przyniesono.

tadeks
Posty: 93
Rejestracja: 09 cze 2018, 19:12

Re: Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Post autor: tadeks » 05 kwie 2023, 10:32

Cmentarz 186 (Lichwin Zagórze). Tabliczka.
Nie jestem pewien, czy to nietypowy element z cmentarzy zachodniogalicyjskich. Być może nie zauważyłem takiego na innych cmentarzach, a są innym forumowiczom znane.
Otóż będąc niedawno z Andrzejem S. na cm. 186 na jednym krzyżu zobaczyliśmy tabliczkę informującą o pochowanych w tym miejscu nie znanych z nazwisk dwóch żołnierzy austro-węgierskich i jednego żołnierza rosyjskiego.
Na tym cmentarzu, to "jedynaczek" z tej armii. Przed ostatnim remontem i podczas poprzedniego mojego tam pobytu miał on na 100% samodzielny grób i dwuramienny krzyż.
Kiedyś wyczytałem, że podczas remontu na tym cmentarzu ilość krzyży zwiększono ( nie liczyłem i nie potwierdzam, prawda?). Tu krzyż dwuramienny ubył.
Dlaczego dla tego jedynaka dokonano tak istotnej zmiany?
Może zweryfikowano miejsce pochówku i zmieniono na tabliczkach? Ekshumacja, raczej nie?
Czy...?
Tak wygląda obecnie:
Obrazek

Swojego zdjęcia z tym dwuramiennym krzyżem nie mam w laptopie, ale w sieci, na innych forach, grupach jest ono dostępne.
Wstawię zrobione na szybko zdjęcie zdjęcia ze smartfona Kolegi Andrzeja. Nie ładne, ale obrazujące jak to wyglądało wcześniej.
Obrazek

KG
Posty: 758
Rejestracja: 19 maja 2018, 16:16

Re: Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Post autor: KG » 05 kwie 2023, 17:37

Poprzedni remont (lata 90.) nie był udany. To nie tylko nadmiar krzyży z pseudo daszkami, ustawianych także pomiędzy grobami (przyjęto zasadę 1 nazwisko/żołnierz = 1 krzyż), ale i błędne napisy na tabliczkach. Teraz krzyże stoją na właściwych miejscach. Tak się składa, że w tym grobie jest pochowany jeden żołnierz rosyjski i dwóch austro-węgierskich. Z reguły w takich przypadkach stawiano krzyż jednoramienny i tak też postąpiono w czasie remontu w 2020 roku.

tadeks
Posty: 93
Rejestracja: 09 cze 2018, 19:12

Re: Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Post autor: tadeks » 06 kwie 2023, 11:14

tadeks pisze:
05 kwie 2023, 10:32
Cmentarz 186 (Lichwin Zagórze). Tabliczka....
Może zweryfikowano miejsce pochówku i zmieniono na tabliczkach? ...
KG potwierdza moje powyższe przypuszczenie, dzięki:
KG pisze:
05 kwie 2023, 17:37
...Teraz krzyże stoją na właściwych miejscach. Tak się składa, że w tym grobie jest pochowany jeden żołnierz rosyjski i dwóch austro-węgierskich.
Z reguły w takich przypadkach stawiano krzyż jednoramienny i tak też postąpiono w czasie remontu w 2020 roku.
A są przykłady z innych cmentarzy potwierdzające tę regułę?

KG
Posty: 758
Rejestracja: 19 maja 2018, 16:16

Re: Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Post autor: KG » 07 kwie 2023, 17:12

Przykład z pamięci – Wirchne. Inne by trzeba znaleźć wertując spisy, porównując z fotografiami i śledząc, o ile to możliwe, zmiany podczas remontów.
Zawsze w tekstach o zachodniogalicyjskich cmentarzach podkreśla się równe traktowanie poległych wojsk własnych i przeciwnika. Ale pewna hierarchia była – oficerowie wojsk własnych, pozostali żołnierze wojsk własnych, oficerowie i żołnierze wojsk przeciwnika. Oczywiście od reguł są wyjątki i to liczne, wynikające chociażby z pozostawiania grobów pierwotnych, nie ekshumowanych podczas budowy cmentarza.
Czasem stosowano szczególne zabiegi – np. Lipna i Gładyszów, gdzie tuż za wejściem jest masowy grób rosyjski. Najpierw architekt w każdym z tych przypadków chciał ustawić duży krzyż dwuramienny, ostatecznie dał po dwa krzyże odsunięte od osi, by nie zasłaniały pomnika. Czy chodziło wyłącznie o perspektywę w sensie architektonicznym, czy także politycznym?
Na grobie dwóch żołnierzy austro-węgierskich i jednego rosyjskiego w Lichwinie należało podczas remontu ustawić krzyż jednoramienny. Starych zdjęć nie widziałem. W ogóle nie znam żadnego zdjęcia tego cmentarza (w stanie nie zdegradowanym) po zmianie żeliwnych krzyży z betonowymi nagrobkami na krzyże drewniane.

Pewno znajdziesz też przykłady przeciwne tzn. grób wspólny żołnierza rosyjskiego i austro-węgierskiego pod krzyżem dwuramiennym, podobnie jak żołnierzy rosyjskich pod krzyżem jednoramiennym, ale też austro-węgierskich pod dwuramiennym. Bywa, że to skutek remontów, ale zdarzało się, że i od początku tak było. Bywa też, że oficerowie austro-węgierscy leżą w niczym nie wyróżniających się grobach. Dwa takie przypadki kiedyś opisałem:
https://www.austro-wegry.eu/viewtopic.php?f=54&t=1560
https://www.austro-wegry.eu/viewtopic.php?f=54&t=123
A major Tadeusz Cyga-Karpiński to jeden z najwyższych rangą oficerów pochowanych na zachodniogalicyjskich cmentarzach.

tadeks
Posty: 93
Rejestracja: 09 cze 2018, 19:12

Re: Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Post autor: tadeks » 13 kwie 2023, 12:58

KG pisze:
07 kwie 2023, 17:12
Pewno znajdziesz też przykłady (...) żołnierzy rosyjskich pod krzyżem jednoramiennym, ale też austro-węgierskich pod dwuramiennym. Bywa, że to skutek remontów, ale zdarzało się, że i od początku tak było.
Znalazłem takie podczas ostatnich odwiedzin na cmentarzach.
Podłęże, cm. 330. Pochowano 1 żołnierza armii austriackiej oraz 3 żołnierzy armii rosyjskiej, a krzyży dwuramiennych tam nie ma.
Obrazek

Krasne - Lasocice, cm. 361
gdzie ANGELMAHR JACOB pochowany jest pod krzyżem dwuramiennym i girlandą liści lipowych
Obrazek

a DEMETR KANCZOV pod krzyżem i girlandą liści laurowych z zasady umieszczanymi na grobach żołnierzy armii austro-węgierskiej
Obrazek

I jeszcze coś mnie drażniło na tym cmentarzu:
- na srebro malowane krzyże i tabliczki,
- także nasadzanie krzewów, które zasłaniają tabliczki,
- nadmiar sztucznej roślinności.
Uważałem to za nie typowe i niepasujące do cmentarzy wojennych.
Jednak, gdy ostatnio wyczytałem w pracy Jana Szuberta
"Cmentarze żołnierskie bitwy pod Limanową i Łapanowem (2–12 grudnia 1914) Analiza form i przestrzeni"
kopiuję:
Problemem jest „upiększanie”mogił, krzyży i ścianek pomnikowych wszelkiego typu sztucznymi kwiatami i innymi dekoracjami. Naganne jest pokrywanie żeliwnych krzyży srebrolem lub podobnymi farbami, a także malowanie postumentów pod krzyże.
Na kilku obiektach nasadzone krzewy liściaste lub iglaste, zasłaniają ścianki pomnikowe i znaki nagrobne (Niegowić, Gdów, Tarnawa). Kwestia dobierania odpowiednich roślin czy drzew jest także bardzo ważna

To stwierdziłem, że takie działania nie zasługują na miano "nietypowych".
Obrazek

I jeszcze jedno, może nie typowe i nie oryginalne, napisy na tabliczkach w języku polskim: CZEŚĆ JEGO PAMIĘCI
tak było od początku, czy od przeniesień (chyba w 1935 roku) na cmentarz komunalny?

Nirven
Posty: 75
Rejestracja: 31 maja 2021, 12:21

Re: Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Post autor: Nirven » 14 kwie 2023, 08:56

Ująłbym to może tak: takie działania zasługują na miano "nietypowych" o tyle, że nie są typowe i nie są adekwatne dla projektów i stylistyki cmentarzy wojennych. Ale niestety masz słuszność, że nie są nietypowe w tym sensie, że przypadków takich osobliwych "renowacji" jest więcej. Pozytywnym przykładem jest tu kwatera wojenna w Limanowej, gdzie w ubiegłym roku przeprowadzono renowacje, uwzględniającą m.in. dotychczas pokryte "srebrzanką" krzyże.

Awatar użytkownika
piters
Posty: 69
Rejestracja: 04 cze 2018, 10:36

Re: Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Post autor: piters » 14 kwie 2023, 17:30

tadeks pisze:
13 kwie 2023, 12:58
Krasne - Lasocice, cm. 361
gdzie ANGELMAHR JACOB pochowany jest pod krzyżem dwuramiennym i girlandą liści lipowych
Powoływanie się na nietypowość CW 361 jest o tyle niewłaściwe, że to nie jest cmentarz w ujęciu klasycznym. Pierwotny został bowiem zniszczony w latach 30. (bodajże 1935), gdyż komuś się uwidziało zbudować na tym miejscu kościół. Pretekstem była ładna i okazała kaplica cmentarna. Szczątki żołnierzy podobno przeniesiono w miejsce, gdzie teraz jest kwatera wojenna określana jako "361", którą odtworzono w sposób paskudny. Nagrobki przeniesione z cmentarza poukładano raczej byle jak. Mam wrażenie, że całe te "przenosiny" miały za główny cel uspokoić sumienia. Kaplica zaś miała być prezbiterium nowego kościoła, ale tak się nie stało, bo okazała się za mała. Wykorzystano jedynie kamienie po jej zburzeniu.
Nie wiem, ile dołożył remont, który został przeprowadzony w 1971 roku. Ale chyba już niewiele, bo wykonano wtedy ogrodzenie i odnowiono nagrobki. Wtedy też zrobiono (z błędami) te odlewane tabliczki, bo pierwotne były emaliowane.
Natomiast srebro tabliczek i sztuczne kwiatki to dlatego, że komuś tam wydaje się, że tak jest ładnie.

Warto wspomnieć, że ten pierwotnie całkiem monumentalny cmentarz nr 361 "zjadł" wcześniej projektowane, mniejsze obiekty w Dobczycach, Raciechowicach, Skrzydlnej, Dobrej czy Porąbce, tudzież kilka przewidzianych do upamiętnienia in situ mogił zbiorowych z rejonu Krasne - Góra Św. Jana. Z tej perspektywy można powiedzieć, że szkoda, iż 361 w ogóle powstał, bo te mniejsze - zbliżone do tych w Wiśniowej, Kępanowie czy (gdyby poszukać dalej) mogił zbiorowych w Cieklinie czy Brzostku - pewnie w większości przetrwałyby do dziś. Choć akurat Wiśniowa 373 jest chyba najlepszym antyprzykładem współczesnego wyglądu cmentarza.

A kościół w Krasnem-Lasocicach (jako obiekt) jest na mojej czarnej liście ;)

I dość groteskowo, w świetle takiego potraktowania cmentarza, brzmi zapisek w kronice parafialnej: Postanowiono wybudować kościół-grobowiec na ziemiach polskich dla tych szarych, zapomnianych i nieznanych żołnierzy, którzy życie swe złożyli na ołtarzu Ojczyzny (cyt. za: B. Bubula, Cmentarze wojenne nr 360 (Słupia) oraz 361 (Krasne Lasocice), mps, Limanowa 1997, s. 9). Czyli że podobno - wg autora wymienionego opracowania - świątynia miała być hołdem złożonym poległym...

KG
Posty: 758
Rejestracja: 19 maja 2018, 16:16

Re: Pomniki, napisy i inne nietypowe elementy na cmentarzach zachodniogalicyjskich

Post autor: KG » 14 kwie 2023, 18:57

Podłęże (330) to bardzo dobry przykład – krzyże jednoramienne są tam od początku i widać je na zdjęciu z czasów budowy.
Krasne Lasocice – jak napisał powyżej piters – wynik przenoszenia zwłok. Cały układ jest przypadkowy. Tabliczki żeliwne są też Nowym Sączu, Starym Sączu (prawdopodobnie już niedługo), a 1 sztuka ostała się też w Barcicach.
Limanowa – srebrzanka to była przypadłość tylko krzyża z Mordarki. Został w 2022 roku zdemontowany do oczyszczenia i przemalowania. Przez pewien czas można więc było oglądać odbicie w betonie.
https://images90.fotosik.pl/626/dad2544b8b0eb6a8med.jpg
W czasie remontu wymieniono tabliczki z zielonych na gołąbkowe. Chyba już ostatnie. Były na Jabłońcu, na Orłówce, w Golcowie, w Mszanie, Kasinie Wielkiej. Przy czym w tym ostatnim przypadku podczas remontu nagrobków stare i błędne tabliczki usunięto, a nie dano jeszcze nowych. Z niezrozumiałych dla mnie przyczyn nie usunięto ludwigowych krzyży typu rosyjskiego, zamontowanych podczas wcześniejszego remontu. Jest jednak nadzieja na jedno i drugie.
  • Dopisane: zielone tabliczki są nadal w Królowej Polskiej
Jakiś czas temu wymieniono też dwie ostatnie białe tabliczki w Szczyrzycu. W takiej wersji do obejrzenia jeszcze w Rabce.
A tak kiedyś-kiedyś wyglądało malowanie w Zoni (duży Ludwig na groby rosyjskie).
https://images90.fotosik.pl/657/b0801243b84f1508med.jpg
(Erich Fritsch, Florian Kotanko, Requiescant! k.u.k. Militärfriedhöfe in Westgalizien, Tarnów 2002)

Czy jest jeszcze gdzieś srebrzanka na krzyżach?

ODPOWIEDZ

Kto jest online

Użytkownicy przeglądający to forum: Obecnie na forum nie ma żadnego zarejestrowanego użytkownika i 16 gości